بلایای طبیعی همواره یکی از عوامل اصلی بحران‌های انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی در سطح جهان بوده‌اند. با تشدید تغییرات اقلیمی، تعداد و شدت این حوادث رو به افزایش است. سال‌های 2024 و 2025 نیز از این قاعده مستثنا نبوده و جوامع مختلف در نقاط گوناگون جهان با آتش‌سوزی، سیل، زلزله و طوفان‌های شدید روبه‌رو شده‌اند. این مقاله به بررسی و مقایسه تأثیر این بلایا در کشورهایی با سطوح متفاوت توسعه اقتصادی و ظرفیت‌های مدیریت بحران می‌پردازد.
آتش‌سوزی‌های لس‌آنجلس، آمریکا
در ژانویه 2025، یکی از بزرگ‌ترین آتش‌سوزی‌های تاریخ کالیفرنیا در لس‌آنجلس رخ داد. این حادثه با 29 کشته، تخریب بیش از 16000 ساختمان و خسارتی معادل 275 میلیارد دلار، به یک بحران ملی تبدیل شد.
برای جوامعی مانند Pacific Palisades و Altadena (مناطقی در کالیفرنیا) که شدیدترین تخریب را متحمل شدند، بازیابی اکنون فرصتی است تا آن‌ها را در برابر آتش‌سوزی‌های آینده انعطاف‌پذیرتر کند. لیست کارها طولانی است و برخی از موارد از نظر سیاسی بحث برانگیز و گران هستند. اما، به گفته کارشناسان آب، مهندسی و سیاسی، این رویکردها بهترین راه حل برای زنده ماندن در برابر آتش‌سوزی‌های جنگلی در جهان در حال گرم شدن است.
5 رویکردی که کارشناسان می‌گویند بهترین راه برای زنده ماندن در آتش سوزی‌های آینده است:
- نیاز جوامع به داشتن استراتژی منسجم در برابر آتش
- انتخاب موقعیت مکانی مناسب برای ساختمان‌ها و مقاوم کردن آن‌ها در برابر آتش
- اعطای انعطاف بیشتر به بیمه‌گذاران
- از بین بردن بحران مسکن در ایالت‌ها
- جدی گرفتن تغییرات آب و هوا
تأثیر: گسترده اما قابل کنترل
پاسخ‌دهی: واکنش سریع سازمان‌های محلی، فدرال و خصوصی
تاب‌آوری: بالا؛ سیستم‌های بیمه و خدمات اضطراری فعال بودند
سیل‌های گسترده در جنوب برزیل
بارندگی‌های سنگین در ایالت‌های جنوبی برزیل در بهار 2024 منجر به وقوع سیلاب‌هایی شد که هزاران خانه را تخریب و صدها هزار نفر را آواره کرد. این سیل‌ها جان دست‌کم 147 نفر را گرفت، بیش از 127 نفر را مفقود کرد و حدود 806 نفر را مجروح نمود. همچنین، نزدیک به 2.4 میلیون نفر در ۴۷۸ شهر از مجموع ۴۹۷ شهر ایالت ریو گرانده دو سول تحت تأثیر قرار گرفتند.
دولت برزیل به رهبری رئیس‌جمهور لولا دا سیلوا، اقدامات اضطراری متعددی را برای مقابله با این بحران انجام داد. از جمله این اقدامات می‌توان به اعزام نیروهای امدادی، استفاده از هلی‌کوپتر برای نجات افراد گرفتار در مناطق سیل‌زده و تخلیه هزاران نفر از مناطق پرخطر اشاره کرد.
سیل‌ها خسارات اقتصادی گسترده‌ای به‌بار آوردند. زیرساخت‌های حیاتی مانند پل‌ها، سدها و نیروگاه‌های برق‌آبی آسیب دیدند. برآوردها نشان می‌دهد که خسارات اقتصادی این حادثه حدود ۹۷ میلیارد رئال برزیل بوده است.
سیل‌های جنوب برزیل نه‌تنها یک بحران زیست‌محیطی، بلکه یک فاجعه انسانی و اقتصادی بودند که نیاز به بازنگری در سیاست‌های مدیریت بحران و توسعه پایدار را برجسته کردند. تقویت زیرساخت‌ها، برنامه‌ریزی شهری هوشمند و مقابله با تغییرات اقلیمی از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند از وقوع چنین فجایعی در آینده جلوگیری کنند.
تأثیر: شدید، به‌ویژه بر جوامع فقیرنشین
پاسخ‌دهی: کند، با اتکای زیاد به کمک‌های خارجی
تاب‌آوری: متوسط؛ زیرساخت‌های نابرابر باعث وخامت بحران شد
طوفان‌های گرمسیری در موزامبیک و مایوت
طوفان چیدو با سرعت باد بالا و بارندگی سنگین، شهرها و روستاهای ساحلی موزامبیک را به‌شدت تحت تأثیر قرار داد.
طوفان استوایی چیدو در 15 دسامبر 2024 به موزامبیک رسید و منجر به نیازهای بشردوستانه گسترده در استان‌های کابو دلگادو، نامپولا و نیاسا شد. بادهای شدید و بارندگی های سیل آسای طوفان باعث تخریب گسترده مسکن، معیشت و زیرساخت‌های حیاتی شد و به شدت بر تاب‌آوری جامعه تأثیر گذاشت و آسیب‌پذیری‌های موجود را تشدید کرد.
موسسه ملی مدیریت بلایای موزامبیک (INGD) تخمین می‌زند که تقریباً 90640 خانوار (455513 نفر) تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. در میان این جمعیت، حدود 72882 نفر تخمین زده می‌شود که دارای ناتوانی‌های متنوعی هستند که شامل آسیب‌های جسمی، شناختی، حسی و روانی-اجتماعی می‌شود. تا 30 دسامبر 2024، داده‌های INGD نشان می‌دهد که 32379 خانه آسیب جزئی دیده‌اند، در حالی که 72160 خانه به طور کامل ویران شده‌اند و در مجموع 104539 پناهگاه در سراسر استان‌ها آسیب دیده‌اند.
امنیت غذایی به‌عنوان حیاتی‌ترین نیاز فوری و به دنبال آن نیازمندی‌های فوری در آب، بهداشت و سرپناه/غیرغذایی (NFIs) ظاهر شده است. نیازهای اولویت دار NFI شامل برزنت، پشه بند و تشک است.
تأثیر: فاجعه‌بار، به‌ویژه در مناطق فقیرنشین
پاسخ‌دهی: ضعیف؛ کمبود منابع، فقدان سیستم هشدار مؤثر
تاب‌آوری: پایین؛ بازسازی به کندی پیش می‌رود
زلزله و بحران‌های ترکیبی در هائیتی
هائیتی، یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان، در سال 2025 با ترکیبی از بلایای طبیعی، بی‌ثباتی سیاسی، فقر شدید و گرسنگی مواجه شد.
تأثیر: بسیار بالا، با خسارت انسانی گسترده
پاسخ‌دهی: بسیار ضعیف؛ بحران ساختاری و امنیتی
تاب‌آوری: بسیار پایین؛ خروج جمعیت و فروپاشی خدمات پایه
هائیتی در سال 2025 با چه خطراتی روبرو خواهد شد؟
شورای انتقالی ریاست جمهوری در بحبوحه بی ثباتی سیاسی همچنان با کمبودهایی در بازگرداندن امنیت در کشور مواجه است.
کنترل گسترده باندها میلیون‌ها هایتانی را در معرض خطر قرار می‌دهد، زیرا خشونت جنسی، آدم‌ربایی، آوارگی و اخاذی همچنان جوامع را آزار می‌دهد و مانع تلاش‌های بشردوستانه و بهبود اقتصادی می‌شود.
جوامع با گرسنگی و شیوع بیماری رو به رشد روبه‌رو خواهند شد زیرا باندها ارائه کمک‌های بشردوستانه را منع و دسترسی ساکنان به خدمات بهداشتی را محدود می‌کنند.
زیرساخت‌های ضعیف و ظرفیت محدود برای کاهش و واکنش به شوک‌های اقلیمی به این معنی است که طوفان‌ها یا زلزله‌ها اثرات مخرب انسانی را در سال 2025 به همراه خواهند داشت.
آتش‌سوزی‌های جنگلی در ژاپن
در تابستان 2025، ژاپن با آتش‌سوزی‌های جنگلی در مناطق کوهستانی روبه‌رو شد. در 28 فوریه 2025، استان ایواته در شمال شرقی ژاپن با بدترین آتش‌سوزی این کشور در 50 سال گذشته روبه‌رو شده است. شعله های آتش حدود 2900 هکتار را نابود کرده است. گزارش شده است که یک نفر کشته شده است، در حالی که تقریبا 4000 نفر تخلیه شده‌اند.
بر اساس داده‌های دولتی، تعداد آتش‌سوزی‌های جنگلی در ژاپن از زمان اوج خود در دهه 1970 کاهش یافته است. اما در سال 2023 حدود 1300 مورد در سراسر کشور وجود داشت که در دوره فوریه تا آوریل که هوا خشک می‌شود و بادها بالا می‌آیند متمرکز شده‌اند.
ژاپن با بهره‌گیری از تجربه‌های گذشته و فناوری‌های نوین، به سرعت اقدامات مؤثری برای مدیریت این بحران انجام داد:
حمایت مالی از آسیب‌دیدگان: دولت ژاپن اعلام کرد که به افرادی که خانه‌هایشان در این آتش‌سوزی به شدت آسیب دیده، تا سقف ۳ میلیون ین کمک مالی برای بازسازی ارائه خواهد داد.
بهبود زیرساخت‌های امدادی: بر اساس درس‌هایی که از زلزله نوتو در سال ۲۰۲۴ گرفته شد، ژاپن در حال تجهیز تیم‌های امدادی به وسایل نقلیه کوچک و چابک برای عبور از جاده‌های آسیب‌دیده و همچنین توسعه پهپادهای آتش‌نشان برای عملیات در مناطق خطرناک است.
اعزام نیروهای امدادی: بیش از ۲۰۰۰ آتش‌نشان و نیروهای دفاع شخصی از ۱۴ منطقه مختلف، از جمله توکیو، به محل حادثه اعزام شدند. همچنین ۱۶ بالگرد، از جمله بالگردهای نظامی، برای مهار آتش به کار گرفته شدند.
استفاده از فناوری‌های نوین: آژانس مدیریت آتش‌نشانی و بلایای ژاپن (FDMA) برنامه‌هایی برای به‌کارگیری ربات‌های آتش‌نشان بدون سرنشین و وسایل نقلیه کوچک برای دسترسی به مناطق صعب‌العبور در مواقع بحران دارد.
تأثیر: محیط‌زیستی بیشتر از انسانی
پاسخ‌دهی: سریع؛ زیرساخت‌های پیشرفته، مدیریت متمرکز
تاب‌آوری: بالا؛ بازسازی جنگل‌ها آغاز شده است
نتیجه‌گیری
بلایای طبیعی در سال‌های اخیر بار دیگر نشان دادند که آمادگی، سطح توسعه اقتصادی، و ساختارهای حکمرانی نقش حیاتی در شدت تأثیر یک بحران ایفا می‌کنند. کشورهای توسعه‌یافته مانند ژاپن و آمریکا با وجود خسارات گسترده، توانستند با سرعت و کارآمدی بحران‌ها را مدیریت کنند. در مقابل، کشورهایی چون هائیتی و موزامبیک با نبود زیرساخت و آمادگی مناسب، متحمل خسارات انسانی و اجتماعی جبران‌ناپذیری شدند.
تقویت آمادگی جامعه جهانی، توسعه زیرساخت‌ها و همکاری بین‌المللی برای کمک به کشورهای آسیب‌پذیر، از مهم‌ترین راهکارهای کاهش اثرات آینده بلایای طبیعی است.
مراجع
www.vox.com
www.atlas-mag.net
www.theguardian.com
www.cnn.com
www.euronews.com
www.reliefweb.int
www.apnews.com
www.reuters.com
www.rescue.org
